Skopiuj link
Celem ustawy jest wprowadzenie do krajowego porządku prawnego szeregu nowych instrumentów prawnokarnych nakierowanych na zwalczanie procederu związanego z wyłudzaniem z budżetu państwa zwrotu kwot naliczonych tytułem podatku od towarów i usług (VAT). Zjawisko to przybrało poważny charakter, ze względu na jego powszechność, skalę uszczupleń i zróżnicowane metody działania sprawców tych czynów.
Wprowadzone ustawą do przepisów części szczególnej Kodeksu karnego przepisy, koncentrują się na zwalczaniu przestępczości polegającej na tworzeniu nieprawdziwych, nierzetelnych faktur VAT, w zakresie okoliczności mogących mieć wpływ na określenie wysokości należności publicznoprawnej. Przepisy wprowadzają różne typy czynów zabronionych: typ podstawowy, typ kwalifikowany – poprzez uzależnienie od wysokości kwot należności określonych fakturą albo typ uprzywilejowany – wypadek mniejszej wagi.
Ustawa przewiduje dodanie do Kodeksu karnego przepisów, na podstawie których karalne będzie podrabianie lub przerabianie w celu użycia za autentyczną faktury lub używanie takiej faktury jako autentycznej, co będzie zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Takiej karze będzie też podlegać osoba, która wystawia fakturę lub faktury, zawierające kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest znaczna, lub takiej faktury lub faktur używa. Jeżeli jednak sprawca dopuszcza się ww. czynów wobec faktury lub faktur zawierających kwotę należności ogółem, których wartość jest większa niż pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości (5 x 1.000.000 zł), albo z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
Ponadto kto dopuści się ww. przestępstw wobec faktury lub faktur (wystawia, podrabia, przerabia, używa jako autentycznej), zawierających kwotę należności ogółem, której wartość jest większa niż dziesięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości (10 x 1.000.000 zł) będzie podlegał karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.
Na gruncie przepisów Kodeksu karnego w celu zastosowania wskazanych przepisów konieczne będzie dowiedzenie sprawcy przez prokuratora przed sądem zamiaru w podaniu nieprawdy na fakturze lub celowe przerobienie lub podrobienie faktury. Osoba, która inaczej interpretuje przepisy, albo nieświadomie uczestniczy w tzw. karuzeli VAT takiego zamiaru nigdy nie miała, nie mogą więc wobec niej mieć zastosowania wprowadzone regulacje.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 marca 2017 r.
Przewidziano również typ kwalifikowany (ze względu na wielką wartość kwoty należności ogółem, które zawiera faktura, albo uczynienie z popełnienia przestępstwa stałego źródła dochodu), będący zbrodnią, oraz uprzywilejowany tego przestępstwa. W dyspozycji przepisu art. 270a § 1 k.k. jest mowa o pojedynczej fakturze, gdyż dla popełnienia tego czynu nie jest istotna kwota należności ogółem, na które opiewa faktura. Inaczej jest w odniesieniu do § 2 tego artykułu, który do takiej należności się odnosi, a może ona wynikać z jednej lub łącznie z więcej niż jedna faktur.
Jeżeli chodzi o tzw. fałsz intelektualny, to podstawowym założeniem konstrukcji projektowanego art. 271a k.k. jest powiązanie karalności tego przestępstwa z ogólną wartością kwoty należności ogółem, którą zawiera faktura lub faktury, nie zaś z kwotą wartości uszczuplenia należności publicznoprawnej, która jest zamierzonym celem takiego przestępnego działania. Zabieg ten ma uprościć i zracjonalizować dowodzenie znamion tego czynu zabronionego, zwłaszcza poprzez rezygnację z konieczności korzystania w postępowaniu przygotowawczym z wyników postępowania podatkowego, mającego na celu ustalenie kwoty uszczuplenia. Penalizowane ma być podanie w fakturze nieprawdy co do okoliczności mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub używanie takiej faktury lub faktur. Odpowiedzialność na podstawie prawa karnego powszechnego z art. 271a k.k. ma odnosić się jedynie do faktury lub faktur, zawierających kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest znaczna lub wielka; w pozostałym zakresie czynów zabronionych o niższej abstrakcyjnej społecznej szkodliwości pozostaje odpowiedzialność na gruncie art. 62 k.k.s. lub art. 271 k.k. Przewidziano także uprzywilejowany typ przestępstwa fałszu intelektualnego faktury, w szczególności ze względu na niewielki rozmiar negatywnych następstw dla interesów majątkowych Skarbu Państwa.
Projekt wprowadza także postać kwalifikowaną przestępstw określonych w art. 270a § 1 i art. 271a § 1 k.k. w stosunku do faktury lub faktur, zawierających kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest większa niż pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości. Ten typ czynu miałby odnosić się w założeniu do członków największych zorganizowanych grup przestępczych, których działalność powoduje najpoważniejsze negatywne konsekwencje dla interesów majątkowych Skarbu Państwa, i być zbrodnią z zagrożeniem karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności. W celu dalej idącego powiązania majątkowych konsekwencji skazania z wyrządzoną przez sprawców szkodą proponowany przepis art. 277b k.k. w razie skazania za przestępstwo określone w art. 270a § 1 lub 2, art. 271a § 1 lub 2 albo art. 277a k.k. przewiduje możliwość wymierzenia grzywny orzeczonej obok kary pozbawienia wolności w wysokości do 3000 stawek dziennych.
Zastosowanie tego rodzaju sankcji jak kara pozbawienia wolności do lat 15 i kara 25 lat pozbawienia wolności jest celowe ze względu na rozmiar szkód, jakie może wyrządzić masowe wyłudzanie podatku VAT. W odniesieniu do tego procederu dobrem chronionym przestaje być sam budżet państwa, a staje się wręcz bezpieczeństwo wewnętrzne i fundamenty funkcjonowania państwa. Tym samym czyny opisane w projektowanych przepisach stwarzają zagrożenie dla dóbr prawnych, takie jak niegdyś miało miejsce w odniesieniu do fałszowania pieniędzy, a które obecnie zostało zmniejszone przez zastosowanie różnych zaawansowanych technologicznie sposobów zabezpieczania banknotów. Z tego względu zagrożenie karne powinno nawiązywać do przewidzianego w art. 310 § 1 k.k.
Zagrożenia takie za przestępstwa natury gospodarczej znane są również innym porządkom prawnym. Przykładowo w Wielkiej Brytanii za przestępstwa dotyczące podatku VAT, co do zasady, przewidziane jest zagrożenie karą do 7 lat pozbawienia wolności. Orzekana jest również kara grzywny, która nie ma oznaczonej górnej granicy. Jednakże wyłudzenia podatku VAT znacznych rozmiarów traktowane są jako tzw. spisek w celu oszukania publicznego budżetu, który jest przestępstwem common law i teoretycznie może za nie grozić nawet dożywocie. W praktyce najwyższą karę za udział w tzw. karuzeli VAT w Wielkiej Brytanii orzeczono w stosunku do przedsiębiorcy Dilawar Ravjani i wynosiła ona 17 lat pozbawienia wolności, właśnie za tzw. spisek w celu oszukania publicznego budżetu. Nawet jednak kary wymierzane z obowiązującej w Wielkiej Brytanii ustawy o VAT, a więc do 7 lat pozbawienia wolności, są znacznie surowsze i zazwyczaj mają charakter bezwzględnego pozbawienia wolności.
Kolejnym przykładem stosowania surowych kar jest prawodawstwo federalne i prawodawstwo poszczególnych stanów USA, gdzie za przestępstwa skarbowe lub gospodarcze można być skazanym nawet na 150 lat pozbawienia wolności jak w przypadku znanego przedsiębiorcy Bernarda Madoffa.
Z uwagi na to, że z formalnego punktu widzenia przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów – faktur oderwane są od widocznej w perspektywie od ich konsekwencji w postaci uszczupleń należności podatkowych, wskazane w typach czynów kwoty dotyczą wyszczególnionych w fakturze lub fakturach, nie podlega więc badaniu faktyczna wartość towarów lub usług, o ile oczywiście towary te lub usługi rzeczywiście istnieją (faktura może stwierdzać fikcyjną operację handlową). Kwota należności ogółem jest sumą wartości netto towaru lub usługi oraz kwoty podatku (por. art. 106e ust. 1 pkt 11–15 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług).
Proponowany kształt znamion typów przestępstw przeciwko dokumentom ma zapewnić stosowanie sankcji karnych jedynie wobec osób, często działających w większej grupie, które dopuszczają się fałszu materialnego i intelektualnego w odniesieniu do faktur VAT w zakresie okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej, działając umyślnie. Nie będą podlegały tej odpowiedzialności osoby, które przypadkowo popełnią błąd przy wystawieniu faktury, nawet jeżeli powstanie on w wyniku niedbalstwa, a nawet lekkomyślności. Przestępstwa te bowiem mają charakter umyślny i dla zastosowania odpowiedzialności karnej konieczne będzie nie tylko wykazanie znamion przedmiotowych typu czynu w postaci fałszu materialnego lub intelektualnego, ale także znamion podmiotowych, czyli zamiaru sprawcy popełnienia tego czynu. Sprawca musi mieć zatem pełną świadomość, że podrabia lub przerabia fakturę, używa takiej faktury jako autentycznej bądź też wystawia fakturę lub faktury, podając nieprawdę co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym. I tak, w odniesieniu do fałszu intelektualnego, dla zaistnienia przesłanek odpowiedzialności karnej nie będzie wystarczające ustalenie, że sprawca np. wystawia fakturę zawierającą kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest znaczna, podając nieprawdę co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej. Takie zachowanie może bowiem wynikać z chęci wystawienia nieprawdziwej faktury, jak i ze zwykłej pomyłki. Sprawca dopuszcza się fałszu intelektualnego z zamiarem bezpośrednim, jeżeli ma świadomość, że poświadczana przez niego okoliczność prawnie znacząca jest niezgodna z prawdą i chce tego – albo z zamiarem ewentualnym, jeśli taką możliwość przewiduje i godzi się z nią (por. Joanna Piórkowska-Flieger (w:) System Prawa Karnego. Tom 8, pod red. L. Gardockiego, Warszawa 2013, s. 1039). Zamiar ten musi być udowodniony przez organy procesowe, nie można stosować w tym zakresie domniemań faktycznych wynikających z samego wystawienia fałszywej faktury. W tym celu można np. wykazać za pomocą zeznań lub dokumentów, że sprawca wiedział, iż towar w rzeczywistości nie istnieje albo nie zgadza się co do ilości. Ważne w tym względzie jest zwłaszcza rozbicie solidarności grupy przestępczej i uzyskanie zeznań lub wyjaśnień wprost wskazujących na stan świadomości sprawcy w postaci woli popełnienia tego czynu, można się też posłużyć w tym celu zabezpieczonymi u niego dokumentami, notatkami, treścią korespondencji elektronicznej itd. Bez udowodnienia umyślności działania sprawcy nie jest możliwe pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W przeciwnym razie, stosując w razie konieczności regułę in dubio pro reo, zachowanie sprawcy należy uznać za pomyłkę, która nie stanowi czynu przestępnego z uwagi na brak umyślności. Nie wchodzi zatem w rachubę możność karania przedsiębiorców popełniających błędy, działających bez zamiaru wytworzenia nieprawdziwej faktury lub użycia takiej faktury ze świadomością, że nie odzwierciedla ona faktycznych zdarzeń gospodarczych. Umieszczenie tych przepisów w Kodeksie karnym wywołuje również ten skutek, że postępowania karne, co do zasady, będą prowadzić nie organy skarbowe, ale Policja i prokuratura. Powierzenie nadzoru lub prowadzenia postępowania wyspecjalizowanym prokuratorom daje gwarancje prawidłowej oceny strony podmiotowej przestępstwa. W sprawach dotyczących podejrzenia popełnienia projektowanych przestępstw postępowanie przygotowawcze będzie prowadzone w formie śledztwa, co wynika z art. 309 pkt 4 k.p.k. w zw. z art. 325b k.p.k. (są to występki przeciwko wiarygodności dokumentów zagrożone karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności). Prokuratorzy dokonają oceny zamiaru popełnienia czynu zabronionego, kierując się dotychczasową praktyką i orzecznictwem w sprawach karnych dotyczących winy umyślnej, a nie poprzez pryzmat różnych interpretacji przepisów podatkowych i ewentualnej odpowiedzialności bazującej na Kodeksie karnym skarbowym. W tym drugim wypadku organy skarbowe często uznają czyn za popełniony umyślnie tylko przez to, że podatnik zastosował odmienną interpretację przepisów podatkowych niż organ.
W konsekwencji na gruncie projektowanych przepisów konieczne będzie dowiedzenie sprawcy przez prokuratora przed sądem zamiaru w podaniu nieprawdy na fakturze lub celowe przerobienie lub podrobienie faktury. Osoba, która wykorzystała inną interpretacje przepisu, albo osoba nieświadomie uczestnicząca w tzw. karuzeli VAT takiego zamiaru w sposób oczywisty nigdy nie miała.