Skopiuj link
Jak wskazuje Ministerstwo Rozwoju „podstawowym celem regulacji jest zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi, warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci, przy uwzględnieniu, że przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i gospodarczą, ale także społeczną. Pośrednim celem regulacji jest wzmocnienie ochrony praw osób trzecich związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim pracowników, kontrahentów i podmiotów współpracujących z przedsiębiorcą”.
Ustawa ma również stworzyć ramy prawne dla płynnej kontynuacji działalności wykonywanej przez zmarłego przedsiębiorcę – osobę fizyczną w okresie przejściowym, tj. od śmierci przedsiębiorcy (otwarcia spadku) do czasu ustalenia następców prawnych przedsiębiorcy i rozstrzygnięcia o dalszych „losach” przedsiębiorstwa. Ustawa reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną po jego śmierci oraz kontynuowania działalności gospodarczej prowadzonej przy użyciu tego przedsiębiorstwa.
W projekcie ustawy wprowadzono również zmiany do ustaw podatkowych. Zaproponowano wprowadzenie do ustawy o VAT nowej kategorii podatnika – jednostkę organizacyjną niemająca osobowości prawnej stanowiąca przedsiębiorstwo w spadku. Przedsiębiorstwo w spadku ma być podatnikiem kontynuującym prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego podatnika.
Projektowane przepisy mają zachowywać prawo do kontynuacji prowadzenia działalności gospodarczej spadkodawcy w przypadkach, gdy spełnione zostaną wskazane w art. 96 i 97 ustawy o VAT obowiązki informacyjne (zgłoszenie faktycznego zarządcy, ustanowienie zarządu sukcesyjnego albo dojdzie do powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego).
Z chwilą ustanowienia zarządu sukcesyjnego, przedsiębiorstwo w spadku staje się podatnikiem VAT kontynuującym działalność po zmarłym przedsiębiorcy. Zarządca sukcesyjny, prowadząc przy użyciu przedsiębiorstwa zmarłego podatnika przedsiębiorstwo w spadku (w imieniu własnym ale na rachunek następców prawnych i/lub małżonka przedsiębiorcy), biorąc pod uwagę przyjętą na gruncie VAT zasadę pełnej kontynuacji, będzie uprawniony i zobowiązany, przykładowo, do złożenia deklaracji lub korekt deklaracji za zmarłego podatnika.
Jeśli zarząd sukcesyjny został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, nie dojdzie do wyrejestrowania zmarłego podatnika. Po śmierci przedsiębiorcy, zarządca sukcesyjny, wykonujący prawa i obowiązki podatnika będącego przedsiębiorstwem w spadku, będzie zobowiązany jedynie do złożenia aktualizacji zgłoszenia rejestracyjnego zmarłego podatnika w terminie 7 dni od jego śmierci i wykazania zmiany nazwy przedsiębiorstwa (i innych danych, o ile dokona zmian w innych elementach dotyczących danych rejestracyjnych zmarłego podatnika).
Jeśli zarząd sukcesyjny będzie ustanowiony po śmierci przedsiębiorcy, projektowane przepisy zakładają przede wszystkim możliwość dokonania właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenia przez następcę prawnego lub małżonka przedsiębiorcy, że będzie on pełnił funkcję zarządcy faktycznego przedsiębiorstwa w spadku (co jest skorelowane z możliwością dokonywania przez te osoby czynności zabezpieczających i zachowawczych na podstawie projektowanej ustawy). Termin na dokonanie tego zgłoszenia będzie wynosił czternaście dni od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Jeżeli powyższe zgłoszenie zarządcy faktycznego nie zostanie dokonane, projektowana ustawa przewiduje koncepcję powrotnej rejestracji z datą wsteczną od śmierci przedsiębiorcy, pod warunkiem, że powołany później zarządca sukcesyjny, wykonujący prawa i obowiązki podatnika będącego przedsiębiorstwem w spadku, złoży niezwłocznie deklaracje za okresy sprzed jego powołania (także deklaracje za zmarłego przedsiębiorcę, jeśli ten nie zdążył ich złożyć za okres, w którym jeszcze żył i prowadził przedsiębiorstwo). Także w tym przypadku zarządca sukcesyjny, wykonujący prawa i obowiązki podatnika będącego przedsiębiorstwem w spadku, będzie zobowiązany do złożenia aktualizacji zgłoszenia rejestracyjnego zmarłego podatnika w terminie 7 dni od dnia ustanowienia zarządu.
Przedsiębiorstwo w spadku będzie podatnikiem VAT do momentu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie zostanie ustanowiony, a podatnik nie został wykreślony z rejestru – do momentu wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego (następuje to z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy).
Proponowana konstrukcja pozwoli na kontynuację działalności przedsiębiorstwa spadkodawcy przez przedsiębiorstwo w spadku.
Analogicznie, w przypadku gdy zmarły przedsiębiorca korzystał ze zwolnienia podmiotowego w VAT i nie był zarejestrowany dla potrzeb VAT, przedsiębiorstwo w spadku będzie uznawane za podatnika kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego podatnika.
W ustawie przewidziano, że możliwość korzystania z powyższych rozwiązań, zapewniających kontynuację rejestracji dotyczy przedsiębiorców, którzy byli podatnikami podatku VAT przez co najmniej 6 kolejnych miesięcy poprzedzających miesiąc śmierci tego przedsiębiorcy. Rozwiązanie to – jak wyjaśnia Ministerstwo Rozwoju – ma ograniczyć ryzyko wykorzystywania instytucji zarządu sukcesyjnego do działań niezgodnych z prawem.
Przepisy ustawy mają wejść w życie 1 stycznia 2018 r.
oprac.: Wojciech Zajączkowski