Wadliwe zapisy przeszkodą w odstąpieniu od umowy

Przede wszystkim prawo odstąpienia od umowy powinno być wyraźne wskazane w treści umowy. Ponadto taki zapis winien wskazywać:
 

• stronę uprawnioną do skorzystania z prawa odstąpienia od umowy; umowa może przewidywać, iż obie strony są uprawnione do złożenia stosownego oświadczenia,
• termin, w którym oświadczenie o odstąpieniu skutecznie może zostać złożone; po upływie wyznaczonego terminu prawo do odstąpienia od umowy wygasa.

Powyższe warunki są niezbędne, zaś ich niedochowanie skutkuje tym, że zastrzeżenie prawa odstąpienia od umowy jest nieważne. We wprowadzanym do umowy zastrzeżeniu warto również sprecyzować, w jakich sytuacjach stronom (lub stronie) przysługuje prawo odstąpienia, z tym że nie jest to przesłanka ustawowa, więc jej nieuwzględnienie nie wpływa na ważność i skuteczność danego postanowienia umowy. Natomiast w praktyce uwzględnienie w umowie okoliczności uprawniających do skorzystania z prawa odstąpienia stanowi zdecydowane ułatwienie przy jego zastosowaniu. Umowne prawo odstąpienia od umowy zasadniczo daje więc stronom umowy swobodę w zakończeniu łączącego je stosunku prawnego.

Odstąpienie od umowy następuje poprzez oświadczenie złożone drugiej stronie. Istotne są skutki dokonanego odstąpienia. Umowę uważa się bowiem za niezawartą. Z tego względu to, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu, zaś za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. W celu uniknięcia ewentualnych sporów na tle rozliczeń następujących po odstąpieniu od umowy, można tę kwestię również uregulować w umowie, jednak nie jest to wymagane.

Nieskuteczność zapisów dotyczących umownego prawa odstąpienia nie uniemożliwia skorzystania z tej możliwości, jednak sprawia, iż proces się wydłuża. W wypadku braku przesłanek do odstąpienia umownego, bądź wadliwych zapisów w tym zakresie strona może skorzystać z ustawowego prawa odstąpienia. Taka możliwość istnieje do momentu wykonania umowy, w sytuacji, jeżeli druga strona dopuszcza się zwłoki w umowie wzajemnej, tzn. nie spełnia w terminie swojego świadczenia. W takim wypadku strona, która chce odstąpić od umowy, musi w pierwszej kolejności wyznaczyć drugiej strony odpowiedni dodatkowy termin na wykonanie zobowiązania z zastrzeżeniem, że w razie jego niedochowania będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Termin odpowiedni to taki, w czasie którego druga strona rzeczywiście będzie miała możliwość spełnienia swojego świadczenia. Dopiero po bezskutecznym upływie tego terminu strona może odstąpić od umowy poprzez złożenie stosownego oświadczenia. Bez wyznaczania terminu dodatkowego można odstąpić od umowy tylko wtedy, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Podsumowując, aby możliwe było skuteczne wykonanie prawa odstąpienia od umowy bez konieczności wzywania do wykonania świadczenia, strony już na etapie zawierania umowy muszą ustalić, na jakich warunkach będzie ono mogło nastąpić, przy czym niezbędne jest uwzględnienie ustawowych wymagań co do treści takiego zastrzeżenia. 

Monika Rubacha